"De economie en het bedrijfsleven hebben behoefte aan visie, richting en consistent beleid"

Welke coalities acht u op dit moment realistisch? 

Kevin Zuidhof: Als je naar de peilingen kijkt dan tekent zich daar toch wel een duidelijk beeld af. Ik verwacht dat we een stevig midden-kabinet gaan krijgen, bestaande uit een centraal motorblok met aan de ene kant het CDA en aan de andere kant GroenLinks-PvdA. Dit motorblok zal aangevuld worden met D66 en -afhankelijk van de benodigde zetels -ook de VVD. Indien VVD haar poot stijft houdt en niet met GroenLinks-PvdA in een kabinet wil stappen zou ook een partij als ChristenUnie mogelijk aan het vereiste zetelaantal voor een meerderheid in de Tweede Kamer kunnen zorgen.

Een coalitie onder aanvoering van de PVV -ook als zij de grootste worden- is gelet op het standpunt van de andere partijen zo goed als uitgesloten, en een coalitie met een meer centrumrechts signatuur bestaande uit CDA, D66, VVD en JA21 zie ik ook niet zo snel gebeuren, al is dit uiteraard wel een optie. Vanwege het te verwachten verlies van de VVD zullen zij -indien ze nodig zijn voor een meerderheid en daar lijkt het nu wel op- zich in de onderhandelingen hard opstellen. Uiteindelijk zie ik de VVD echter wel overstag gaan als ze in ruil voor regeringsdeelname iets terugkrijgen. Overigens moeten we ons wel bedenken dat zelfs met een breed midden-kabinet bestaande uit CDA, GroenLinks-PvdA, D66 én VVD er in de Eerste Kamer geen meerderheid is (35/75 zetels). Ik verwacht echter dat deze coalitie ervan uitgaat dat ze die meerderheid bij de eerstvolgende Provinciale Statenverkiezingen in 2027 wel voor elkaar gaan krijgen.

Welke coalitie zou vanuit het oogpunt van de economie en het bedrijfsleven het gunstigst zijn?

De economie en het bedrijfsleven hebben behoefte aan visie, richting en consistent beleid. Met een coalitie bestaande uit CDA, GroenLinks-PvdA, D66 en VVD hebben we te maken met ervaren bestuurderspartijen. Het is hoog tijd dat ons land weer wordt bestuurd en daarbij moeten harde noten worden gekraakt. Er moeten beslissingen worden genomen die onze economie aan veerkracht helpen in een geglobaliseerde wereld en we moeten onze economie toekomstbestendig maken. We zullen onze blik internationaal moeten richten, niet enkel vanwege geopolitieke spanningen maar ook omdat onze economie afhankelijk is van het buitenland. Daarin past nu geen navelstaren en het voorrang geven aan -en ik wil hier niemand voor de schenen schoppen- futiele nationale kwesties.

Waarom speelt de economie juist in deze campagne een zeer ondergeschikte rol? 

Doordat de politiek zich steeds meer op de korte termijn is gaan richten en als gevolg van populisme ook nog eens op onderwerpen waar je electoraal mee kan scoren, is een belangrijk onderwerp als economie duidelijk naar de achtergrond verschoven. Een andere reden is dat het thema economie ook complex is. Te veel belasting betalen of het in je portemonnee geraakt worden snappen de meeste mensen nog wel. Onderwerpen als toekomstbestendig verdienvermogen en concurrentiepositie of vestigingsklant daarentegen zijn voor velen echter te ingewikkeld en te ver van hun eigen belevingswereld. Het is de opdracht aan de politiek dit veel beter voor het voetlicht te brengen en de kiezer duidelijk te maken dat de economie voor iedereen belangrijk is. Helaas zie je, zeker in campagnetijd, dat het meer om de dagdagelijkse onderwerpen gaat en het breder economisch belang achteropraakt. De kiezer zou echter uitgelegd moeten worden dat zonder een sterke economie en een goed verdienvermogen de plannen die politici hun kiezers voorspiegelen helemaal niet kunnen worden gerealiseerd.

De nieuwe regering zou ook goed moeten kijken naar de administratieve lasten. Iedere nieuwe regering lijkt dit punt te benoemen, maar zelden zien we maatregelen genomen worden die tot echte verlichting leiden.

 

~  Kevin Zuidhof

Welke onderwerpen moet de nieuwe regering vanuit ondernemersoogpunt met prioriteit aanpakken?

Ondernemen begint met investeren. Maar als ondernemer ga je niet investeren als de toekomst te onduidelijk is of als er sprake is van een zwabberend beleid. De nieuwe regering moet op de eerste plaats een duidelijk plan neerleggen waarin heldere keuzes voor de toekomst worden gemaakt, voortbouwend op het nieuwe industriebeleid dat recent is gepresenteerd. Op het moment dat het plan er is zal de nieuwe regering op allerlei manieren moeten proberen dit plan ook te realiseren en vooral te faciliteren. Niet alleen in de vorm van een regelscheppend kader, maar ook zorgdragen voor kapitaalverstrekking en innovatie stimuleren.

Voor ondernemerschap hebben we ook energie nodig. De nieuwe regering moet ervoor zorgen dat ondernemers energie krijgen en dat netcongestie zo spoedig mogelijk oplost. Iets dat misschien ook op een meer creatieve manier gedaan kan worden dan enkel maar te kijken naar netverzwaring.

De energieprijzen zijn in Nederland voor bedrijven veel te hoog als we dit vergelijken met landen om ons heen. Hier zou het nieuwe kabinet iets aan moeten doen om onze concurrentiepositie te versterken. En als we de transitie naar een duurzame samenleving willen versnellen kan de nieuwe regering er ook voor kiezen duurzame energie de goedkopere keuze voor bedrijven te laten zijn.

Als laatste zou de nieuwe regering ook goed moeten kijken naar de administratieve lasten. Iedere nieuwe regering lijkt dit punt te benoemen, maar zelden zien we maatregelen genomen worden die tot echte verlichting leiden.

Welke partijen zouden na de verkiezingen het meest waarschijnlijk weer een volledige zittingsperiode kunnen volhouden zonder vervroegde nieuwe verkiezingen?  

Alles valt of staat met stabiliteit en soms ook over je schaduw heen durven stappen. Ik heb op dit moment het meeste vertrouwen in een sterk midden-kabinet, waarin ervaren bestuurderspartijen zitting nemen. Partijen die weten dat er los van de politieke verschillen ook een land te besturen is, en ook nog eens in een zeer onrustige tijd waarin er mondiaal van alles aan de hand is. Gelukkig lijken de peilingen nu ook op een dergelijk kabinet bestaande uit CDA, GroenLinks-PvdA, D66 en VVD te wijzen.

Welke signalen zijn volgens u belangrijk om na de verkiezingen het vertrouwen en de stabiliteit in de economie te waarborgen?

Een duidelijke visie, heldere contouren en consistentie zijn de belangrijkste signalen. Dit kenmerkt zich door heldere keuzes met een lange termijn horizon, duidelijke kaders en vasthoudend beleid. Een economie gedijt op deze zaken. Iets wat we de afgelopen jaren node hebben gemist.

Welke gevolgen zouden de verschillende coalitiescenario's kunnen hebben voor de Duits-Nederlandse economische betrekkingen?

Waar ik op basis van de peilingen een sterk midden-kabinet als meest reële optie acht, blijft een meer centrumrechts kabinet (zonder PVV) wel degelijk een optie. Van de eerste coalitieoptie verwacht ik wel degelijk aandacht voor Duits-Nederlandse betrekkingen en aandacht voor de economie, al zal verduurzaming en het tegengaan van privatisering in enkele sectoren de aandacht krijgen. Bij de centrumrechtse coalitie zal er zeker aandacht zijn voor thema’s als economie en het verdienvermogen, maar zullen onderwerpen als asiel en immigratie evenals enkele andere meer nationaal gerichte onderwerpen hoger op de agenda staan. Van beide coalitieopties verwacht ik echter wel dat zij in zullen zetten op internationale handelsbetrekkingen en Duitsland als de belangrijkste handelspartner van Nederland zullen erkennen.

Hoe kijkt u terug naar de campagne? Viel er iets op?

De afgelopen tijd hebben wij een verkiezingsmonitor uitgegeven waarin we wekelijks naar de ontwikkelingen rondom de verkiezingen en de peilingen hebben gekeken. Zo zagen we bijvoorbeeld dat D66 steeds meer naar de rechterkant van het politieke spectrum is gaan opschuiven en we partijleider Rob Jetten ook vaker afgebeeld voor een Nederlandse vlag terugzagen. En dat heeft de partij gelet op de stijging in de peilingen geen windeieren gelegd.

Daarnaast vonden wij het opvallend dat de meeste partijprogramma’s in strijd zijn met de rechtsstaat volgens een rapport van de Nederlandse Orde van Advocaten. Bij slechts vier partijen die deelnemen aan de Tweede Kamerverkiezingen (PvdD, Groenlinks-PvdA, Volt en Denk) is dit niet het geval.

Wat in de verkiezingstijd ook altijd leuk is om op te letten is hoe verkiezingsleiders bepaalde terugkoppeling op hun optredens in debatten terugvertalen naar een aangepaste debatstijl. Zo zag je duidelijk dat Dilan Yesilgöz van de VVD in het SBS-debat van 23 oktober een meer aanvallende debatstrategie koos en directer en scherper probeerde over te komen. Ze deed dit door meer de politieke tegenstanders op te zoeken en onderlinge verschillen uit te vergroten. Dit als antwoord op de eerdere sterke daling van de VVD in de peilingen en voorgaande debatten waarin ze dit nog te weinig heeft weten te compenseren.

Interview: Janine Damm