Door drs. E.S. Kuit, M.A., docent Duitse taal en cultuur
Met zijn besluit schaft de voorzitter van het College van Bestuur van de Universiteit Utrecht, prof. dr. Pijpers, de grootste taal van Europa af: Duits. Als dit besluit niet heroverwogen wordt, komt Nederland in een intellectuele woestijn terecht. Het schrappen van Duits betekent dat een rijke taal- en cultuurgeschiedenis verloren gaat en toekomstige generaties essentiële kennis ontberen. De onderwijsinspectie rapporteerde recent zorgwekkende leerresultaten bij Nederlandse leerlingen, waaronder een dalende leesvaardigheid. Juist vakken als Frans en Duits kunnen hierin verbetering brengen door hun focus op literatuur en taalbegrip.
Dit is niet het enige probleem. Het besluit heeft ernstige onderwijskundige, culturele en economische gevolgen. Het afschaffen van Duits is bijzonder schadelijk omdat Duitsland onze grootste handelspartner is: Nederland exporteerde in 2023 voor €115 miljard naar Duitsland. Taleninstituten als Regina Coeli, “Nonnen van Vught”, Goethe-Institut kunnen de vraag naar Duitse taalcursussen nauwelijks aan.
Het tekort aan leraren Duits is met 590 vacatures op recordhoogte (CPS, 2022). Tegelijkertijd kampen de talenstudies al langer met een dramatische terugloop van het aantal bachelor- en masterstudenten. In een verklaring onderbouwt de decaan van de universiteit Utrecht Vaessens het besluit van het college van Bestuur als volgt: Dat komt omdat wij een opleidingspalet in de lucht houden dat in de loop van tijd onbetaalbaar geworden is. Het besluit en de verklaring getuigen van een kortetermijnvisie.
Feit is: Met het wegbezuinigen van onze grootste Europese talen zullen de aanmeldingen voor deze studies nog verder afnemen. Prof. Pijpers creëert op deze manier een sterfhuisconstructie voor het moderne vreemde talen onderwijs. Frans en Duits dreigen hiermee definitief van het lesrooster te verdwijnen. Essentiële, specialistische talenkennis zal verdwijnen.
In plaats Duits af te schaffen zou ik prof. Pijpers willen verzoeken om zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid te nemen in te zetten en op samenwerking met andere universiteiten. Onderwijsminister Eppo Bruins zou ik willen oproepen om een nationaal Reddingsplan op te stellen om het vreemde talenonderwijs van Nederland, weer op de kaart te zetten. Talenkennis moet weer het visitekaartje van Nederland worden.
Met de decennia lange bezuinigingen op talen heeft de politiek het signaal afgegeven dat talen niet zo belangrijk zijn. Dit heeft te maken met hardnekkige beeldvorming over vreemde talen. Bestrijd het hardnekkige beeld dat alléén Engels wel voldoende is voor een internationale carrière. Het fundament voor duurzame economische en internationale relaties is vertrouwen. Taal en cultuur bouwen vertrouwen en samenwerking – iets wat AI of vertaalcomputers niet kunnen vervangen.
Het Nationaal reddingsplan zou uit drie pijlers moeten bestaan:
- Zorg voor een solide bekostigingsstelsel dat kleine studies beschermt tegen de grillen van de markt. Het huidige markteconomische bekostigingsstelsel is gebaseerd op vraag en aanbod. Kleine opleidingen met te weinig studenten kunnen hierin niet overleven. Financieel sterke opleidingen worden tegen economisch zwakke opleidingen uitgespeeld. Voor de universiteit, een organisatie met een maatschappelijke verantwoordelijkheid, is deze bekostiging onwenselijk. Maak één bekostigingsstelsel voor de hele universiteit met een paraplufunctie. Financieel sterke opleidingen kunnen dan op basis van het solidariteitsbeginsel financiële tegenvallers makkelijker opvangen.
- Zorg voor een betere profielkeuzeinformatie voor leerlingen in het voortgezet onderwijs, om deze te wijzen op de waarde van talen. Uit een onderzoek van de Universiteit Amsterdam uit 2018 blijkt dat de campagne Kies exact zeer succesvol geweest is. Aanmeldingen voor deze studies zijn afgelopen jaren flink gestegen.
- Zorg voor een landelijke overheidscampagne waar het belang van het leren van Frans en Duits centraal staat en zorg ervoor dat leerlingen meer ruimte krijgen om Duits in hun profiel te kiezen. Bij de profielen Natuur en Techniek (NT) en Natuur en Gezondheid (NG) is het voor leerlingen lastig om Duits of Frans te kiezen omdat het geen profielvakken zijn, alleen in de vrije ruimte is dit mogelijk. Neem Duits en Frans daarom in alle profielen op. Laat leerlingen zien dat je met talen niet alléén leraar kunt worden. Ook een nationaal wervingsplan voor zij-instromers en talenstudenten om talendocent te worden is noodzakelijk. Zorg ervoor dat het weer aantrekkelijk wordt om voor de klas Frans en Duits te geven. Investeer structureel in het vak. Begin bij de begeleiding van aankomende leraren. Faciliteer talenstudenten en zij-instromers met beurzen, zodat het voor hen financieel mogelijk wordt om een overstap te maken.
Als één van de kleinste landen ter wereld kunnen wij het ons niet veroorloven om ons moderne vreemde talen onderwijs te verwaarlozen. Vanuit de politiek is actie vereist. Door de nieuwe geopolitieke situatie zijn we aangewezen op onze Europese buren Frankrijk en Duitsland. Contact begint met het verdiepen in elkaars cultuur. Extra investeren in Frans en Duits is belangrijker dan ooit. We maken een historische fout, als wij één van de belangrijkste pijlers van de oprichting van de Europese Unie, vreedzame samenwerking tussen landen, zouden verwaarlozen.
