Tien punten voor versterking van het concurrentievermogen in Europa

Een grote meerderheid van de Duitse bedrijven profiteert van de belangrijke verworvenheden van de EU, zoals politieke stabiliteit, de gemeenschappelijke munt en uniforme EU-normen. Dit blijkt uit de actuele bedrijvenbarometer van de Duitse Industrie en Handelskamer (DIHK) in aanloop naar de Europese verkiezingen. Uit alle sectoren gaf de overgrote meerderheid van de ondervraagde bedrijven in de enquête echter aan dat de Europese Unie minder aantrekkelijk is geworden als vestigingsplaats voor bedrijven. Europa heeft daarom een nieuwe agenda voor haar concurrentievermogen nodig.

Volgens de Duits-Nederlandse Handelskamer, dochterorganisatie van de DIHK, zijn er tien punten waaraan de EU dringend moet werken:

1. Verminderen van bureaucratie

Voor elke Europese wet die in 2023 werd afgeschaft, kwamen er vijf nieuwe wetten voor in de plaats - het is dus geen verrassing dat 95 procent van de ondernemers in de bedrijvenbarometer het verminderen van de bureaucratie als het belangrijkste instrument ziet om het concurrentievermogen van de EU te verbeteren.

Minder bureaucratie is geen nieuwe eis. EU-politici kondigen voortdurend aan dat ze iets aan de situatie willen doen. Een jaar geleden nog riep onder andere EU-Commissievoorzitter Ursula von der Leyen op tot een vermindering van 25 procent van de rapportageverplichtingen in de EU. Een jaar later is er echter meer bureaucratie in plaats van minder. Een goed voorbeeld hiervan is de Europese leveringsketenwet: 43 procent van de ondervraagde bedrijven beoordeelt deze als negatief voor het concurrentievermogen van de EU.

2. Snellere autorisatieprocedures

Naast gedetailleerde documentatievereisten zetten complexe vergunnings- en autorisatieprocedures de bereidheid om te innoveren en te investeren onder druk. Toch kan het ook anders, zoals te zien was in het Deutschlandtempo van kanselier Olaf Scholz bij de bouw van LNG-terminals, na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne. Maar helaas zijn snelle vergunningsprocedures nog steeds de uitzondering.

Vaste termijnen voor vergunningsprocedures in alle economische sectoren zijn een belangrijke stap in de goede richting. Hiervoor geldt ook: minder is meer. Informatie- en rapportageverplichtingen beperken in plaats van uitbreiden.

3. Internationaal concurrerende energieprijzen

Hoge energieprijzen drijven Europa als vestigingsplaats tot aan haar grenzen. Om in de EU op mondiaal niveau blijvend concurrerend te kunnen produceren, moeten klimaatbescherming en concurrentievermogen nog beter op elkaar worden afgestemd. Totdat goedkope hernieuwbare energie in voldoende hoeveelheden beschikbaar is, betekent dit een overgangsperiode met eenvoudige lastenverlichting voor bedrijven.

Een volledig geïntegreerde interne elektriciteitsmarkt leidt tot gunstigere elektriciteitsprijzen binnen de EU. De opdeling van Europa in talrijke kleine prijszones zorgt daarentegen voor meer kosten. Het is daarom noodzakelijk dat de politiek een gemeenschappelijke Europese energie-infrastructuur (van het elektriciteitsnet tot waterstofpijpleidingen) bevordert. Anders dreigen energie-intensieve industrieën weg te trekken en blijven toekomstgerichte bedrijven zoals chipfabrikanten of batterijproducenten weg vanwege de hoge energiekosten. Terwijl juist zij zo belangrijk zijn voor Europa als vestigingslocatie.

4. De veerkracht van waarde- en aanbodketens vergroten

De verstoringen van de toeleveringsketen van de afgelopen jaren toonden aan dat Europa  haar continuïteit van de energievoorziening, grondstoffen en strategisch belangrijke technologieën kan waarborgen, door de veerkracht van deze waarde- en toeleveringsketens te vergroten. Dat betekent het verminderen van eenzijdige afhankelijkheid van individuele leverancierslanden. Bedrijven diversifiëren hun toeleveringsketens deels al zelf, maar naast nieuwe handels- en grondstoffenovereenkomsten hebben ze extra steun van de EU nodig. Dit in de vorm van een door de staat gesubsidieerde opbouw van nieuwe waardeketen in de EU. Ook hier is versnelling van de kennisgevingsprocedures van groot belang.

5. Innovatie en onderzoek in de EU versterken

Bedrijven geven herhaaldelijk aan dat buitensporige regelgeving en onvoldoende overdracht van wetenschap naar marktrijpe producten de grootste obstakels zijn voor verdere innovatie. Maar ook financiële middelen moeten worden verhoogd: Hoewel Duitsland in een wereldwijde vergelijking een van de landen is met de hoogste uitgaven voor innovatie en onderzoek in verhouding tot het bbp, blijft het EU-gemiddelde (2,32 procent) ver achter bij Zuid-Korea (4,81 procent), de VS (3,45 procent) en Japan (3,26 procent).

6. Handelsovereenkomsten bevorderen

De internationale samenwerking met belangrijke handelspartners kan worden verbeterd door middel van nieuwe handelsovereenkomsten. Wanneer de EU de bilaterale handelsovereenkomsten niet overlaadt met niet-zakelijke kwesties, kunnen ze gemakkelijker worden afgerond. Met name voor de ratificatie van de EU-overeenkomst met de Mercosur-landen en de onderhandelingen over de overeenkomsten met India geldt dat het hoog tijd is voor afronding.

7. Het gebruik van gegevens mogelijk maken

Gegevens zijn een belangrijke economische troef en een doorslaggevende concurrentiefactor voor bedrijven. Daarom is een innovatievriendelijk, algemeen toepasbaar en veilig rechtskader nodig, om bedrijfsmodellen in de EU in te voeren die op gegevens gebaseerd zijn. Voor goed gebruik en toegang tot industriële gegevens, moeten juridische onduidelijkheden in de huidige versie van de gegevenswet worden opgehelderd. Om het gebruik van gegevens binnen Europa te versterken, hebben bedrijven mechanismen nodig voor gegevensuitwisseling, normen, interfaces en de oprichting van een open, transparante en betrouwbare gegevensinfrastructuur binnen Europa.

8. Kansen van kunstmatige intelligentie benutten

Bij het ontwerpen van het Europese rechtskader voor kunstmatige intelligentie (AI) is het belangrijk om de veiligheid, transparantie en betrouwbaarheid van AI-systemen te versterken en tegelijkertijd innovatievriendelijke randvoorwaarden te handhaven. Wettelijke regels mogen geen onnodige belemmeringen opwerpen voor de verdere ontwikkeling van AI en dienen innovatie juist aan te moedigen. Door kansen te grijpen die de technologie biedt, kan Europa een voortrekkersrol spelen bij de ontwikkeling van veilige, transparante en betrouwbare AI.

9. Cyberveiligheid uitbouwen

Er bestaan al wettelijke vereisten voor kritieke infrastructuren en andere belangrijke bedrijven. Deze wetten mogen kleine en middelgrote ondernemingen niet onevenredig belasten met documentatieverplichtingen en aansprakelijkheid. Het ontwerp van de Cyber Resilience Act lijkt de juiste aanpak, maar mag niet zover gaan dat het innovatie verhindert, bijvoorbeeld op het gebied van open source-oplossingen.

10. Ontwikkelen, aantrekken en behouden van geschoolde arbeidskrachten

Het tekort aan geschoolde arbeidskrachten is een van de grootste economische en maatschappelijke uitdagingen in zowel Nederland als Duitsland. Uit de laatste DIHK-enquête werd het genoemd als het op één na meest voorkomende bedrijfsrisico - na energie- en grondstofprijzen. Van alle ondervraagde bedrijven, ziet 62 procent dit als een probleem.

Om geschoolde arbeidskrachten vast te houden, zouden in heel Europa de lidstaten van intensieve loopbaanbegeleiding de regel moeten maken. Ook dienen beroepskwalificaties, de mogelijkheden van bedrijfsinterne opleidingen en hoger beroepsonderwijs als gelijkwaardig alternatief voor academisch onderwijs worden benadrukt. De migratie van arbeidskrachten van buiten Europa speelt ook een steeds belangrijkere rol, maar werving uit derde landen kost vaak veel tijd, is bureaucratisch en ingewikkeld.

Alleen als Europa erin slaagt om een duurzame transitie van de economie te combineren met mondiale concurrentiekracht, kan Europa haar aantrekkelijkheid als vestigingsplaats voor bedrijven terugwinnen en zich niet alleen positioneren voor de toekomst, maar ook een model worden voor andere regio's in de wereld.